Tomoe Gozen: the Japanese Power Woman [Dutch]

Krijgsvrouwen zijn al eeuwen lang in de literatuur (en geschiedenis) te vinden. Vandaag de dag komt het “strong female character” archetype vaak voor in films en boeken in de vorm van een badass vrouw die uitblinkt met haar vechtkunsten (al wordt ze regelmatig in de rol van “plotseling hulpeloos slachtoffer” gedrukt wanneer de mannelijke hoofdpersoon zijn pas verkregen vaardigheden moet gebruiken om de held uit te hangen, maar goed, mijn persoonlijke bezwaren daargelaten). Figuren zoals Jeanne d’Arc en Mulan spreken tot de verbeelding en het artikel van deze maand gaat dan ook over niemand minder dan de “Mulan van Japan”, als het ware: Tomoe Gozen 巴御前.

‘Ja. Sterker nog, ik weet niet of je de oorlogsroman Usei Monogatari kent?’ (…) een van de generaals in het verhaal was een vrouw. Naar verluidt was ze even waardevol in de strijd als honderd mannen. Ze zou zelfs gewaagd zijn geweest aan de goden zelf.’

[De terugkeer van Layhar – p. 347]

In ‘De terugkeer van Layhar’ wordt een heldin uit een oorlogsroman kort genoemd en net als de Generaal, is deze heldin gebaseerd op een echt figuur, namelijk Tomoe.

Of Tomoe Gozen echt heeft bestaan, is onzeker. Er zijn amper historische bronnen over haar en de informatie die er wel is, gaat gehuld in tegensprekende legendes. Toch heeft deze historische – dan wel fictieve – vrouw een behoorlijke reputatie voor zichzelf opgebouwd. Ze was echter niet de enige vrouw die wapens hanteerde.

Onna bugeisha

Onna bugeisha 女武芸者 waren de vrouwelijke tegenhangers van de samurai (女 = vrouw; 武 = krijger; 芸 = techniek, kunst; 者 = persoon). Deze “vrouwelijke meesters van de krijgskunsten” waren over het algemeen vrouwen en dochters van samurai die van jongs af aan wapens leerden hanteren om hun thuis, gezin en eer te kunnen verdedigen. Het typische “vrouwenwapen” dat ze leerden gebruiken, was de naginata 薙刀, een lange houten stok met een gekromd lemmet (enigszins vergelijkbaar met een hellebaard).

De vaardigheden van de onna bugeisha waren dus vooral defensief, maar er zijn genoeg vrouwen geweest die naast de mannen in veldslagen hebben gevochten, onder wie Tomoe.

Introductie

Tomoe Gozen heeft volgens de verhalen meegevochten in de Genpei Oorlog van de 12^e eeuw. Ze wordt genoemd in de Heike Monogatari. Haar introductie is als volgt:

Lord Kiso had brought with him from Shinano two beauties: Tomoe and Yamabuki. Yamabuki was unwell and stayed in the capital. With her lovely white skin and long hair, Tomoe had enchanted looks.

[The Tale of the Heike – p. 463]

Zoals te merken is, stond Tomoe bekend als een beeldschone vrouw. Dit is terug te zien in haar representatie. Jaarlijks is in Kyoto de Jidai Matsuri (‘periode festival’) te zien; een optocht van mensen in kostuum die historische figuren representeren en de bezoekers meenemen op een reis door de Japanse geschiedenis (te zien op Youtube). Bij dit festival rijdt Tomoe Gozen (10:09) ook te paard met haar naginata in haar hand, een volle laag make-up op haar gezicht, en een gouden hoofdsieraad. Zo heeft ze er uiteraard niet bijgelopen tijdens de veldslagen, maar het ziet er wel gaaf uit.

An archer of rare strength, a powerful warrior, and on foot or on horseback a swordsman to face any demon or god, she was a fighter to stand alone against a thousand. She could ride the wildest horse down the steepest slope. In battle, Kiso clad her in the finest armor, equipped her with a great sword and a mighty bow, and charged her with the attack on the opposing commander. She won such repeated glory that none could stand beside her. And that is why, when so many had already been cut down in their flight, Tomoe remained among the last seven.

[The Tale of the Heike – p. 463]

De Heike Monogatari zet Tomoe neer als de ultieme oorlogsheldin (ondanks de patriarchale samenleving waarin het verhaal ontstond). Haar krijgsheer – en mogelijk geliefde – Kiso no Yoshinaka (a.k.a. Minamoto no Yoshinaka) was zo onder de indruk van haar vaardigheden dat hij haar benoemde tot ippō no taishō 一方の大将 (‘eerste generaal’) (Tofugu). Ze behaalde vele overwinningen, tot de Slag om Awazu…

De Slag om Awazu

Bij Awazu vochten Kiso no Yoshinaka’s 300 krijgers tegen een leger van 6000 man. De Heike Monogatari beschrijft hoe Kiso’s soldaten alle kanten op sloegen, terwijl ze zich terugtrokken. Ze braken door de macht heen en kwamen tegenover 2000 man geleid door Doi no Jirō Sanehira te staan. Ook daar braken ze doorheen, totdat slechts vier van Kiso’s soldaten over waren, onder wie Tomoe.

Lord Kiso said to her, “Go, woman, go quickly, anywhere, far away. For myself, I shall die in battle or, if wounded, take my own life, and it must not be said that at the end I had a woman with me.

[The Tale of the Heike – p. 465]

Er is veel discussie over Kiso’s motief hier. Maakt hij zich zorgen om Tomoe? Als dat de reden was, bedacht hij zich een beetje laat dat zo’n veldslag een gevaarlijke plek was… Had hij ineens een probleem gekregen met het feit dat Tomoe een vrouw was? Of was hij gewoon bang dat Tomoe een glorieuzere dood zou krijgen dan hij? In één van de versies van het verhaal stuurt hij Tomoe weg om ervoor te zorgen dat minimaal één van de zijnen overleeft om hem te herinneren, over hem te vertellen aan anderen en voor hem te bidden. Of hij deze woorden echt heeft gezegd, en zo ja, waarom, weten we niet. Hoe dan ook, Tomoe laat zich natuurlijk niet zomaar uit het veld slaan.

She still did not go, but he kept pressing her until at last she reflected, “All I want is a worthy opponent, so that he can watch me fight my last fight.” And while she waited, Onda no Hachirō Moroshige, a man from Musashi famed for his strength, rode up with thirty men. Tomoe charged, caught him in an iron grip, forced his head down to her pommel, kept it pinned there, twisted it around, cut it off, and tossed it away. Then she abandoned her arms and armor and fled toward the east.

[The Tale of the Heike – p. 465-466]

Voordat ze haar wapens voorgoed achter zou laten, koos ze haar laatste tegenstander uit en nam ze zijn hoofd. Ze had wellicht geen glorieuze dood, maar wel een glorieus einde van haar militaire carrière. Wat hierna van haar is geworden, weet niemand. De verhalen zeggen allemaal iets anders. De één zegt dat ze een non is geworden, de ander dat ze trouwde en een volgende legendarische Japanse krijger heeft gebaard. Weer een ander verhaal beweert dat ze Kiso’s vijanden doodde en met zijn hoofd in zee liep en verdronk, zodat geen van de vijanden van haar heer hem kon onteren (Ancient Origins).

Tomoe Gozen is een inspirerend historisch/legendarisch figuur. We zullen wellicht nooit achterhalen wie ze echt was, waar ze vandaan kwam, of wat er na Awazu met haar is gebeurd, maar ze zal ongetwijfeld nog lang tot de verbeelding spreken.

Dat was het weer voor deze maand!  Meer informatie over deze stoer krijgster is te vinden bij Tofugu en Ancient Origins. Heb je verder nog vragen of opmerkingen over dit artikel? Laat het me vooral weten in de comments! 😀

Sources:

1. Tyler, Royall. 2004. The Tale of the Heike. Penguin Books Ltd.
2. Tofugu. “Tomoe Gozen: Badass Women in Japanese History.” Last modified on June 12, 2014.
3. Ancient Origins. “Tomoe Gozen – A fearsome Japanese Female Warrior of the 12th Century.” Last modified on April 29, 2015.