Japanese Poetry: Waka [Dutch]

Zoals de lezers van ‘De terugkeer van Layhar’ ongetwijfeld weten, is Kazuto niet alleen een theeliefhebber, maar ook een fan van poëzie. Hij vindt zichzelf absoluut geen meester, maar hij waagt zich er wel aan zo nu en dan een gedichtje neer te pennen. Vandaar gaat het artikel van deze maand over Japanse poëzie 🙂

Het specifieke gedicht dat Kazuto in het boek schrijft, is een zo-gehete chōka 長歌 (‘lang gedicht’) met de structuur 5-7-5-7-5-7-5-7-7 (het kan langer dan dit). Jullie herkennen wellicht de 5-7-5 structuur van de nu bekende haiku dichtvorm. Als er “lange” gedichten zijn, zijn er uiteraard ook “korte” gedichten; die heten tanka 短歌 (‘kort gedicht’). Deze Japanse gedichten, ofwel waka 和歌, werden populair aan het hof rond de 6^e eeuw en de termen waka and tanka werden vanaf de late 8^e eeuw als synoniemen gebruikt (JapanKnowledge). Met dit artikel wil ik de waka dichtvorm introduceren.

Waka

In de Heian periode (794-1185) bloeide de hofcultuur, waaronder de dichtkunst, en veel dingen die nu als “Japans” worden gezien, ontstonden toen. Hoewel kanshi (Chinese gedichten geschreven door Chinese of Japanse dichters) de standaard waren, groeiden de waka in populariteit. Er was echter wel een soort genderverschil tussen de dichtvormen; men associeerde kanshi met mannen, en waka met vrouwen. Dit heeft te maken met de associatie van Chinese dingen met mannelijkheid en Japanse dingen met vrouwelijkheid. Zo is de eerste roman, Genji Monogatari 源氏物語 (‘het verhaal van Genji’), geschreven door een vrouw, gevuld met voorbeeldige waka. De eerste grote collectie van waka heet de Man’yōshū en veel waka die erna werden gemaakt, bevatten verwijzingen naar die collectie.

Wat de structuur en regels betreft, waka bestaan over het algemeen uit vijf regels met 31 syllaben. De standaard structuur is 5-7-5-7-7. Qua inhoud gebruiken waka voornamelijk natuur (het weer, planten, dieren, etc.). Hier kunnen allerlei dubbele betekenissen, verwijzingen, allegorieën e.d. in verstopt zitten.

Een voorbeeld van een waka is het volgende bekende gedicht uit de Hyakunin Isshu 百人一首(‘honderd mensen, één gedicht’). Dit gedicht is geschreven door Sutoku-in 崇徳院.

瀬(せ)をはやみ、

いは,岩にせかるる、

瀧川(たきかは)の、

われても末(すゑ)に、

あはむとぞ思(おも)ふ

Se wo hayami,

iha ni sekaruru,

takikaha no,

waretemo suye ni,

ahamu to zo omofu

Omdat de stroming [van de rivier] snel is, wordt hij tegengehouden door rotsen, [en] hoewel de Takigawa gesplitst is, aan het einde zal hij wel samenkomen, denk ik.

De vertaling hierboven hebben we in elkaar gezet bij een les Klassiek Japans, dus het zal niet de meest optimale zijn, maar het weergeeft wel de inhoud. Opmerkelijk aan dit gedicht is de beeldspraak van de splitsende rivier, die mogelijk verwijst naar twee geliefden die door het Lot gescheiden zijn maar elkaar ooit weer zullen vinden.

Renga

Dit artikel draait om waka, maar ik wil ook even kort een dichtvorm bespreken die qua vorm ongeveer hetzelfde is. Renga 連歌 (‘verbonden gedichten’) zijn gedichten waar twee of meerder dichters bij betrokken zijn. Het genoot de meeste populariteit tussen de 13^e en 16^e eeuw (JapanKnowledge). Van origine zijn renga korte gedichten (tan renga) bestaande uit 31 syllaben (net als tanka) en de eerste drie regels (5-7-5) werden geschreven door een ander persoon dan de laatste twee (7-7) (JapanKnowledge).  Later verschenen lange renga (chō renga) ten tonele, vaak geschreven door meerdere dichters die door hun dichtkunst verbonden waren (vandaar de naam renga).

Hopelijk hebben jullie van het artikel genoten! Als je geïnteresseerd bent in waka, raad ik je aan Uta-garuta  (Karuta zijn Japanse speelkaarten) op te zoeken. Het kaartspel gebruikt de hyakkunin isshu waar het voorbeeldgedicht uit afkomstig is en heeft twee sets van honderd kaarten: yomifuda (‘leeskaarten’) met het hele gedicht erop en torifuda (‘pak-kaarten’) met alleen de laatste regels. Eén lezer leest de yomifuda voor en de spelers moeten dan zo snel mogelijk de bijbehorende torifuda vinden (dat kan best intens worden, haha). Er is zelfs een anime over XD

Volgende keer zal ik schrijven over een dichtvorm die waarschijnlijk wat bekender is: de haiku. Ik wens iedereen ondertussen een fijne jaarwisseling toe. Tot volgend jaar!

Sources:

1. “Waka”, Encyclopedia of Japan, JapanKnowledge, https://japanknowledge-com.ezproxy.leidenuniv.nl:2443/lib/en/display/?lid=10800LT003806 (accessed Dec. 29, 2019)
2. “Poetry and prose in Chinese”, Encyclopedia of Japan, JapanKnowledge, https://japanknowledge-com.ezproxy.leidenuniv.nl:2443/lib/en/display/?lid=10800LT003601 (accessed Dec. 29, 2019)
3. “Man’yōshū”, Encyclopedia of Japan, JapanKnowledge, https://japanknowledge-com.ezproxy.leidenuniv.nl:2443/lib/en/display/?lid=10800LT002402 (accessed Dec. 29, 2019)
4. “Tanka”, Encyclopedia of Japan, JapanKnowledge, https://japanknowledge-com.ezproxy.leidenuniv.nl:2443/lib/en/display/?lid=10800LT003860 (accessed Dec. 29, 2019)
5. “Chōka”, Encyclopedia of Japan, JapanKnowledge, https://japanknowledge-com.ezproxy.leidenuniv.nl:2443/lib/en/display/?lid=10800LT004123 (accessed Dec. 29, 2019)
6. “歌がるた”, Encyclopedia Nipponica, JapanKnowledge, https://japanknowledge-com.ezproxy.leidenuniv.nl:2443/lib/en/display/?lid=1001000030768 (accessed Dec. 29, 2019)