Grapjes & gedaantewisseling: kitsune in Japanse folklore

Al vanouds bestond het geloof in Japan dat de vos spirituele krachten heeft en in staat is om mensen te beheksen. Ze werd ook gezien als boodschapper van Inari, de god van de rijst (JapanKnowledge 2018). Door hun uiteenlopende karakteristieken – zowel goede als slechte – worden kitsune bewonderd, aanbeden en gevreesd (Foster 2015, 178).

Foto van inari vossenbeelden (kitsune) — Beelden van kitsune bij de Fushimi Inari schrijn in Kyoto

Veel oude verhalen over kitsune kwamen oorspronkelijk uit China, waar de vos erom bekend stond andere gedaantes aan te kunnen nemen (Foster 2015, 178). Het concept van een vos die de gedaante van een vrouw aanneemt en met een man trouwt komt voor in veel Japanse volksverhalen (JapanKnowledge 2018). Vaak doet een vos dit uit dank voor de hulp van die man; een voorbeeld hiervan is Kuzunoha, de moeder van Abe no Seimei – een bekende onmyoji (een soort tovenaar) uit de Heian periode (794-1185) – die naar verluidt een vos was en met Seimei’s vader Abe no Yasuna was getrouwd omdat Yasuna haar gered had toen ze gevangen was genomen (Miller 2008, 32).

kitsune-tsuki en kitsune-tsukai

Kitsune-tsuki, waarbij een mens bezeten wordt door een vos, kwam vaak voor wanneer een vos een bericht van de “andere wereld” door wilde geven of wanneer een vos de persoon simpelweg wilde kwellen (Foster 2015, 182). In veel gevallen werd de vos uitgedreven door middel van exorcisme (Foster 2015, 182).

De vos was echter niet altijd degene die een mens beheerste; soms gebeurde het andersom. Kitsune-tsukai of kitsune-mochi zijn mensen die de macht hebben over een vos, iets wat erfelijk scheen te zijn (Foster 2015, 184). Vooral van welvarende families werd gedacht dat ze vossen gebruikten om hun vijanden uit de weg te halen en zo hun rijkdom vergaarden, waardoor men deze families als negatief beschouwden (Foster 2015, 184).

Karakteristieken

Een kitsune is een rode vos met maximaal negen staarten, en in zijn latere jaren kan zijn vacht goud, en uiteindelijk wit, worden (Mythology.net n.d.). Een pure witte vos wordt overigens gezien als een goede Inari vos (Tofugu 2014). Het idee dat een vos sterker wordt met elke staart die hij erbij krijgt is waarschijnlijk een moderne toevoeging (Tofugu 2014).

Prent van een vossenvrouw (kitsune) ontworpen door Suzuki Harunobu (1725-1770) — Fox Woman Looking through a Round Window at Her True Face Reflected in Water

Een vos kan in de gedaante van een mens jaren verborgen blijven, maar er zijn wel manieren waarop je een vos kunt herkennen. De staart van de vos is moeilijk te verbergen – vooral voor jonge onervaren vossen – en kan te zien zijn in de weerspiegeling van de vos in spiegels of water (Tofugu 2014). Ook de schaduw van de vos die op water valt, toont zijn ware vorm en als je geen van deze dingen te zien zou krijgen, is een goede indicator het feit dat vossen geen hele woorden kunnen zeggen (Tofugu 2014).

Als je jezelf wilt verdedigen tegen een vos, moet je vooral een hond bij je houden. Vossen zijn namelijk bang voor honden, omdat illusies niet werken op hen, en soms raken ze zelfs hun mensengedaante kwijt door het geblaf van een hond (Tofugu 2014).

Hopelijk vond je het een interessant artikel. Voor uitgebreidere informatie over kitsune is Kitsune: The Divine/Evil Fox Yokai op de Tofugu site een aanrader. Ik heb zelf ook in 2020 een paper geschreven over de vos in Japanse folklore: The Japanese Fox: sustaining or subverting the negative view of women?