The Kabuki Theater: Fangirls and Merchandise [Dutch]

Als je ‘De terugkeer van Layhar’ hebt gelezen, kun je je misschien nog de koopman herinneren die probeert prenten, waaiers en paraplu’s te verkopen.

‘Koop hier uw lijst met acteurs voor het stuk in het Harubi theater.’ Op het vel waren de namen van de acteurs geprint met erboven stoere tekeningen van de karakters die ze speelden.

‘(…) Ik heb ook nog waaiers met het familiewapen van uw favoriete acteurs. Laat zien dat u een echte fan bent.’

[De terugkeer van Layhar – p. 123-124]

Maar in hoeverre is deze scène op waarheden gebaseerd? Zoals de titel al suggereert, geeft dit artikel je een kijkje in de wereld van Kabuki, een van de drie traditionele theatervormen van Japan.

Ondanks het beeld dat veel mensen hebben van Japan vóór de verwesterlijking, was vroegmodern Japan in veel opzichten verrassend modern. Eén van de plekken waar dit goed te zien is, is het Kabuki theater. Kabuki acteurs waren werkelijk de rocksterren van hun tijd, compleet met fanclubs en merchandise. Ze werden dan ook de “bloemen van Edo” genoemd. Maar waar komt het eigenlijk vandaan?

Ontwikkeling

Kabuki, 歌舞伎, wordt geschreven met de karakters voor ‘zingen’ 歌, ‘dansen’ 舞 en ‘vaardigheden’ 伎. Het ontstond in 1603 als een nieuwe vorm van dansdrama bij de rivierbedden van Kyoto en werd gestart door Izumo no Okuni (Wikipedia). In het begin werden de stukken opgevoerd door vrouwen en met de tijd ontwikkelden de optredens zich. Er kwam meer verhaal in te zitten en de actrices deden af en toe aan crossdressing. Uiteindelijk werden de vrouwelijke actrices echter verboden, omdat ze zich buiten de optredens om prostitueerden en er daardoor vaak onrust en ruzie ontstond onder de mannen. Zo werd het een theatervorm exclusief voor mannelijke acteurs en de vrouwenrollen werden gespeeld door jonge mannen in vrouwenkleding genaamd Onnagata. Werkte dat? Nee, totaal niet eigenlijk… Ook de jonge mannen waren beschikbaar als prostitués en de mannen gingen voor hen even hard met elkaar op de vuist. Dus de regering verbood ook jonge mannen in de voorstellingen (Wikipedia).

Volgens Andrew Gerstle in zijn werk “Flowers of Edo: Kabuki and its Patrons”, nam Kabuki steeds meer toe in populariteit en was het onderhevig aan tegenstrijdige houdingen. Bij het publiek stonden acteurs op een hoog voetstuk, maar in de ogen van de regering waren ze niets meer dan mannelijke prostitués. In feite hadden Kabuki en de regering elkaar echter nodig. De samenleving ten tijde van de Edo periode (1600-1868) was onverbiddelijk en het Kabuki theater bood een tijdelijke ontsnapping aan de harde werkelijkheid. Het was een vorm van escapisme waar mensen maar al te graag gebruik van maakten. Zonder iets als Kabuki hadden de mensen het strikte werkleven en beleid van de regering mogelijk niet kunnen verdragen en zonder die striktheid had Kabuki waarschijnlijk niet zijn populariteit gehad; het theater was de “anti-structuur” die tegenwicht bood voor de “structuur” van de samenleving.

Kabuki in Edo

Vooral in de stad Edo – nu Tokyo – maakte Kabuki een interessante ontwikkeling door. Edo had geen duidelijke meester/dienaar-relaties en bestond uit drie groepen: bushi (= samurai), provinciale “buitenstaanders” en chōnin (de handwerklieden en koopmannen), wat voor een bijzondere dynamiek zorgde. In zijn “Edo culture: daily life and diversions in urban Japan, 1600-1868” legt Nishiyama Matsunosuke uit dat de drie groepen continu met elkaar werden geconfronteerd. De chōnin vormden een sterke identiteit voor zichzelf als Edokko (‘kinderen van Edo’) en dit voedde hun behoefte om zich af te zetten tegen de rest. Zo ontwikkelde de aragoto-stijl van Kabuki zich, een rebelse stijl die openlijk de spot dreef met bushi. Tegen de verwachtingen in, waren de daimyō (domeinheren uit de bushi klasse) hier juist fan van. Een bekend voorbeeld dat Gerstle noemt van een diehard Kabuki fanboy is de daimyō Nobutoki, die Kabuki acteurs uitnodigde om bij hem thuis voorstellingen te geven.

Kabuki was vooral een theatervorm voor de “gewone” mensen en had volgens Gerstle een grote invloed op het dagelijks leven. De Onnagata die gespecialiseerd waren in vrouwenrollen, waren trendsetters. Het waren mannen die vrouwen imiteerden en vervolgens geïmiteerd werden door vrouwen. Kapsels, kleding en zelfs taarten werden vernoemd naar bekende acteurs en hun familiewapens werden geprint op merchandise die fans konden kopen.

Ichikawa Danjuro

Om terug te komen op de koopman in ‘De terugkeer van Layhar’, uiteindelijk wist hij een prent te verkopen, met de naam Ichikawa Danjuro erop geschreven. Mocht je het je afvragen: ja, Ichikawa Danjuro is een echt historisch figuur. Meerdere figuren zelfs. In de acteursfamilie werd de naam Ichikawa Danjuro overgedragen van vader op zoon, evenals het beroep. Maar een prent van Ichikawa Danjuro… hoe ziet dat er dan ongeveer uit?

Dit is een prent van Ichikawa Danjuro V in zijn Shibaraku rol. Hij is ontworpen door Katsukawa Shunshō in 1779. De acteur is te herkennen aan het familiewapen op zijn mouwen, drie vierkanten die elkaar omsluiten. De absurd grote mouwen en het ongewoon lange zwaard dragen bij aan de spot tegenover de bushi.

Wil je graag weten hoe Kabuki eruit ziet? Klik here om een stukje van een hedendaagse Kabuki voorstelling te zien. Heb je verder vragen over Japans theater, of specifiek Kabuki? Voel je vrij om de vraag te stellen in de reacties 🙂

Sources:

1. Nishiyama Matsunosuke, “Chapter Two (Edokko: The Townsperson)” in Edo culture: daily life and diversions in urban Japan, 1600-1868. Honolulu: University of Hawaiʻi Press, 1997, pp. 41-52
2. Gerstle Andrew, “Flowers of Edo: Kabuki and its Patrons” in Eighteenth Century Japan: Culture and Society, London: Curzon, 1989, pp. 33-50
3. Wikipedia, “Kabuki”, accessed on March 13, 2019.